Türkiyenin Coğrafi Konumu
Coğrafi Konum: Bir yerin matematik konum ve özel konum özelliklerini ifade eder.
A) Matematik Konum: Bir yerin, enlem, boylam ile bulunduğu yarıküreye ait özellikleridir. Ekvatorla, Başlangıç Meridyenine ve kutuplara göre belirlenir.
Türkiye’nin Matematik Konum Özellikleri:
Türkiye, 36° - 42° Kuzey paralelleri ile 26° 45° Doğu meridyenleri arasında yer alır.
Diğer bir ifadeyle, Türkiye Ekvator’un kuzeyinde ve Greenwich’in doğusunda bulunan bir ülkedir.
Türkiye’nin matematik konumunun başlıca sonuçları şöylece sıralanabilir:
1. Orta kuşakta bulunduğu için, Güneş ışınlarını dik olarak almaz. Dört mevsimi belirgin olarak yaşar.
2. Kış mevsiminde cephe yağışları alır.
3. Güneyden esen rüzgârlar sıcak, kuzeyden esen rüzgârlar soğuk etki yapar.
4. Yengeç Dönencesinin kuzeyinde kaldığı için, dağların güney yamaçları, kuzey yamaçlarından daha sıcaktır.
5. 21 Haziran yaz başlangıcıdır.
6. Yıl içinde Güneş’i hep güneyden görür. Bu nedenle cisimlerin gölgesi hep kuzeye doğru yönelir.
7. Kuzey yarımkürede bulunduğu için güneyinden kuzeyine doğru gidildikçe;
-
Sıcaklık azalır.
-
Gece ile gündüz arasındaki süre farkı artar.
-
Çizgisel hız azalır.
-
Deniz suyunun sıcaklığı ve tuzluluğu azalır.
-
Ormanın üst sınırı, kalıcı karların alt sınırı azalır.
-
Cisimlerin gölge boyları uzar.
8. Kutup Yıldızını görebilir.
9. Doğusu ile batısı arasında 76 dakika veya 1 saat 16 dakikalık zaman farkı vardır.
10. Bir saat dilimi kullanır.
B) Özel Konum: Bir bölge veya ülkenin;
a) Denizlere göre
b) Ulaşım yollarına göre
c) Yükseltilerine göre
d) Ekonomik yapısına göre
e) Nüfus özelliklerine göre
f) Yeryüzü şekillerine göre
g) Jeopolitik özelliklerine göre olan konumu o bölge veya ülkenin özel konumunu belirler.
NOT: Matematik konum genellikle Ekvatora, Başlangıç Meridyenine ve kutuplara göre olan olayları açıklarken, özel konum bu değerlerin dışındaki değerleri ele alır. Özel konumda enlem ve boylamın etkileri görülmez.
Türkiye’nin Özel Konum Özellikleri:
1. Asya, Afrika ve Avrupa kıtalarının birbirine en fazla yaklaştığı bölgede yer alır.
2. Petrol bakımından zengin Ortadoğu ülkelerine komşudur.
3. Dünyada az bulunan bazı madenler yurdumuzda çıkarılır. (Bor mineralleri, krom gibi)
4. Alp – Himalaya sistemine dâhil genç kıvrım kuşağında yer alır.
5. İkliminde çeşitlilik görülür.
6. Üç tarafı denizlerle çevrili, yarımadadır.
7. Yükseltiye bağlı olarak sıcaklık batıdan doğuya doğru gidildikçe azalır.
8. Engebeli olduğundan gerçek alanı ile izdüşüm alanı arasında fark fazladır.
9. İstanbul ve Çanakkale Boğazları ulaşımda önemli bir yere sahiptir.
Matematik ve Sıcaklık İklim Kuşakları:
Dünya’nın şeklinin küresel oluşu nedeniyle her noktası Güneş ışınlarını farklı açılarla alır ve bunun sonucunda iklim kuşakları oluşur. Güneş ışınlarının geliş açısına bağlı olarak matematik iklim kuşakları oluşurken; eksen eğikliği, kara ve denizlerin dağılışı, yükselti, hava kütleleri ve okyanus akıntıları gibi nedenlere bağlı olarak da sıcaklık kuşakları meydana gelir. Matematik iklim kuşakları ile sıcaklık iklim kuşakları birbiriyle tamamıyla çakışmazlar.
Dünya’nın Özel Boyutları: Yer’in küreselliği ve eksenin eğikliği sonucu oluşan enlemlere özel boyutlar denir. Bunlar; Ekvator (0˚ enlemi), dönenceler (23˚27ˈ enlemleri), kutup daireleri (66˚33ˈ enlemleri) ve kutup noktalarıdır (90˚ enlemleri).
Ekvator:
-
Yerin şekli sonucu oluşmuştur.
-
Kutup noktalarından eşit uzaklıkta olan noktaların birleştirilmesiyle ortaya çıkar.
-
Yeryüzünü kuzey ve güney olarak iki eşit yarım küreye ayırır.
-
Gece gündüz süreleri yıl boyunca 12’şer saattir.
-
Başlangıç paralelidir.
-
Güneş ışınlarını yılda iki kez (21 Mart, 23 Eylül) 90˚ ile alır.
-
Güneş ışınlarını yıl içerisinde 21 Aralık ve 21 Haziran’da en küçük değerlerle (66˚33ˈ) alır. Bu nedene bağlı olarak yıl boyu yaz mevsimi yaşanırken sıcaklık ortalamaları yüksek ve yıllık sıcaklık farkları çok azdır.
-
Çizgisel hız en fazla olup, Güneşin en hızlı doğup battığı yerdir.
-
Ekvator çevresi sıcaklıkların sürekli yüksek olması nedeniyle sürekli termik alçak basınç alanıdır.
